Krampus - Krampusse - Κράμπους

 Κράμπους,

Μια σκοτεινή φιγούρα εμφανίζεται κοντά στα Χριστούγεννα, μέσα στο μήνα Δεκέμβριο, στο τέλος του χρόνου και συνοδεύει τον Σάντα, όχι όμως εκείνον που ονομάζεται Άγιος Βασίλειος όπως ίσως θα περιμέναμε συνηθισμένοι στην Αμερικάνικη έκδοση αλλά εκείνον που λέγεται Άγιος Νικόλαος.

Ο Άγιος Νικόλαος είναι μία χριστιανική μορφή, πιο συγκεκριμένα ήταν ο Επίσκοπος των Μύρων και βοηθούσε τους άπορους και τους φτωχούς με τα φιλανθρωπικά του έργα. Έτσι έγινε προστάτης των παιδιών, των φτωχών και των ναυτικών και μέσα από τους πολυάριθμους θρύλους σχετικά με τις φιλανθρωπίες του αυτές, πιθανόν προήρθε η λειτουργία του αυτή ως κομιστής δώρων.

Παραδοσιακά, ο Saint Nick όπως τον φωνάζουν χαϊδευτικά, μοιράζει δώρα στα παιδιά για να τα ανταμείψει για τους τρόπους τους. Τα κακά παιδιά όμως μία άλλη μοίρα δείχνει να τα περιμένει...

Ο Κράμπους είναι μία δαιμονική φιγούρα, κάτι μεταξύ ανθρώπου και θηρίου και εμφανίζεται στις 5 Δεκεμβρίου για να προειδοποιήσει ή και να τιμωρήσει ακόμα, τα άτακτα παιδιά. Κάποιες φορές παρουσιάζεται μέσα σε κουρέλια, με κέρατα και μαυρισμένο πρόσωπο, άλλες με κερασφόρες μάσκες, προβιές και κουδούνες, κραδαίνοντας μία δέσμη από κλαδιά και φύλλα που χρησιμοποιεί σαν μαστίγιο για να τιμωρήσει τα παιδιά και όχι μόνο. Η μορφή του Κράμπους αλλά και η συμπεριφορά του και το όνομά του σχετίζονται με τον τόπο στον οποίο εμφανίζεται και στον μύθο που τον ακολουθεί.

Για παράδειγμα:

“Krampus”, στην Κροατία, τη νύχτα του Αγίου Νικολάου που είναι στις 6 Δεκεμβρίου, την επόμενη δηλαδή από την ημέρα του Κράμπους, η διαβολική του φιγούρα είναι φορτωμένη με αλυσίδες και επισκέπτεται τα σπίτια των άτακτων παιδιών για να πάρει πίσω τα δώρα που τους άφησε ο Άγιος Νικόλαος.

“Krampusz”, στην Ουγγαρία, εμφανίζεται ένα μικρό ξωτικό, κάτι σαν “imp” (καλικάντζαρος), έχει κόκκινη γλώσσα, ουρά, κέρατα, είναι ντυμένο με μαύρα ρούχα και κουβαλάει στη πλάτη του ένα καλάθι γεμάτο με “virgacs”, δηλαδή κλαδιά δεμένα σε μικρές δέσμες μεταξύ τους, στα οποία η δέση τους βρίσκεται μόνο απο τη μία πλευρά, κάτι σαν μικρό μαστίγιο θα μπορούσαμε να φανταστούμε. Έτσι το Krampusz αφήνει από μία δέσμη σε αυτά που ήταν ζωηρά και άτακτα παιδιά.

“Krampusse”, στην Αυστρία, ή τουλάχιστον σε κάποια σημεία της Αυστρίας, ο θρύλος λέει πως τη μορφή του παίρνουν παιδιά φτωχών ανθρώπων φορώντας κουρέλια, μάσκες και περιπλανώνται στους δρόμους κουνώντας επιδεικτικά αλυσίδες που σέρνουν πίσω τους για να δημιουργήσουν πανικό και φόβο στα άλλα παιδιά. Άλλοι μύθοι λένε πως δίνει άσχημα δώρα, όπως άνθρακα ή τα απαγάγει με ένα τσουβάλι για να τα φάει αργότερα.

“Knecht Ruprecht”, η λέξη Knecht σημαίνει υπηρέτης ενώ το Ruprecht θεωρείται ένα σκοτεινό πλάσμα με κουρελιασμένη ρόμπα και ένα μεγάλο σάκο στην πλάτη του στον οποίο, ο θρύλος λέει πως τοποθετεί τα κακά παιδιά και τα παίρνει μακρυά. Ο όρος Ruprecht χρησιμοποίεται ακόμη στην Γερμανία με κάποια δόση απειλητικού τόνου στα ζωηρά παιδιά από τους γονείς τους λέγοντας: “Περιμένετε μέχρι να έρθει το Ruprecht”. Εκτός από τη Γερμανία, το συναντάμε και σε άλλα μέρη, όπως την Αυστρία ενώ σύμφωνα και με άλλους μύθους το Knecht Ruprecht έγινε ο υπηρέτης του Αγίου Νικολάου και δίνει ξυλιές στα παιδιά που δεν υπακούουν και φυσικά συνεχίζει να βάζει μεσα στο σάκο του τα πολύ κακά παιδιά. Το Ruprecht μπαίνει μέσα στα σπίτια απο τις καμινάδες και γι αυτό έχει καπνισμένο πρόσωπο.

“Cert”, στη Σλοβακία και τη Τσέχικη Δημοκρατία υπάρχει η φιγούρα Cert αν και η εξέλιξή της σε αυτή προήρθε από άλλη δαιμονική μορφή με το όνομα “Chort” από διαφορετική παράδοση και όχι απο τη περιοχή των Άλπεων, εντούτοις έχει σχεδόν πανομοιότυπη εμφάνιση.

Τα ονόματα και τα έθιμα που σχετίζονται με τη δαιμονική μορφή που λέγεται Κράμπους και την παράδοση αυτή είναι πολυάριθμα, παρακάτω μερικά ακόμα ονόματα: 

Το “Klaubauf” χρησιμοποιείται σε όλη την Αυστρία ενώ τα “Bartl” ή “Bartel” , “Niglobartl” και “Wubartl” χρησιμοποιούνται στο νότιο τμήμα της χώρας . Σαν “Krampus”, “Pelzebock” και “Pelznickel” τα βρίσκουμε στη νότια Γερμανία και σαν “Gumphinckel” στη Σιλεσία ενώ όπως προείπα στην Ουγγαρία το συναντάμε με το όνομα “Krampusz”, επίσης σαν “Schmutzli” απαντάτε στην Ελβετία σαν ένας κακός Σάντα και σαν “Zwarte Piet” ή αλλιώς “Black Pete ” εμφανίζεται στην Ολλανδία, δίπλα στον Άγιο Νικόλαο με μαύρο πρόσωπο και αναγεννησιακά ρούχα.

Η ιστορία του φαίνεται να ταξιδεύει πίσω στη νορβηγική μυθολογία σαν γιος της Hel, την Θεά του βασίλειου του πάγου και των νεκρών.

Μοιράζεται κάποια χαρακτηριστικά από τον φαύνο και τους σάτυρους της ελληνικής μυθολογίας, λόγω της μορφής του που μοιάζει με κατσίκα με διπλή οπλή και κέρατα, γιατί και οι τρεις φιγούρες παραπέμπουν σε κάτι δαιμονικό ή στον ίδιο τον διάβολο όπως τον γνωρίσαμε μέσα από την χριστιανική θρησκεία, και σίγουρα λόγω της ερωτικής χροιάς της γιορτής αυτή τη νύχτα, τη νύχτα του Κράμπους “Krampusnacht”.

Στις περιοχές των Άλπεων αναπαριστάτε σαν το δαιμονικό πλάσμα “incubus” τρομάζοντας παιδιά και γυναίκες με τις αλυσίδες που σέρνουν πίσω τους (πρόκειται για ομάδα πάνω απο 10 άτομα με στολές Κράμπους και πιθανά και άλλων δαιμονίων που συμμετέχουν πάντοτε στο φεστιβαλ), ενώ συχνά παίζουν με τις νεαρές γυναίκες χτυπώντας τες με ένα μαστίγιο ή ραβδί απο σημύδα, ερωτοτροπώντας μαζί τους, έχοντας το κοστούμι ως πρόσχημα. Μάλιστα η λέξη “incubus” προέρχεται απο τη λατινική λέξη “incubo” και σε πολλούς πολιτισμούς είναι ένας αρσενικός δαίμονας που εμφανίζεται στα όνειρα των γυναικών, ενώ υπάρχει και αντίστοιχα η θηλυκή έκδοση που ονομάζεται “Succubus”. Για εκατοντάδες χρόνια αυτή η γιορτή είχε κάτι το ερωτικό, μία σεξουαλική απόχρωση αλλά ενεργά προσπαθούν να αποθαρρύνουν τη πτυχή αυτή στη φύση της γιορτής σήμερα. Η πρώιμη Καθολική Εκκλησία αποθάρρυνε αυτές τις γιορτές και κατά την περίοδο του Μεσαίωνα η Ιερά Εξέταση τις απογόρευσε.

Το Χειμερινό ηλιοστάσιο παλιότερα φαίνεται πως εμπεριείχε κάτι πραγματικά χαοτικό, εφόσον οι δυνάμεις της φύσης ήταν πολύ πιο έντονες αυτη την εποχή, και δεν συσχετιζόταν με τον απόλυτα καλοσυνάτο, και πάντοτε χαρούμενο και γελαστό Άγιο Βασίλη με τα ΧΟ ΧΟ ΧΟ.. Οι Ρωμαίοι για παράδειγμα 200 χρόνια π.χ. γιόρταζαν τα Σατουρνάλια, την ίδια εποχή, σε μια ξέφρενη γιορτή και εκτός από θυσίες, ερωτοτροπίες και οινοποσίες κάνανε ανταλλαγές δώρων και αντιστροφή ρόλων μεταξύ ιδιοκτητών και δούλων.

Λέγεται πως το έθιμο του Κράμπους δεν σχετίζεται με τα πνεύματα του χειμώνα και την καθοδήγηση των ανθρώπων στην εποχή της άνοιξης αλλά με την καλή ανατροφή και συμπεριφορά των ανθρώπων. Πιθανά μία πτυχή της γιορτής να είναι έτσι σαν αναφορά στο “Wild Hunt” του θεού “Wotan” της Σκανδιναβικής μυθολογίας ή “Odin” όπως τον φωνάζουν οι Γερμανοί. Ο μύθος λέει πως ο θεός επάνω στο λευκό του άλογο, συνοδεύεται από δύο μαύρα κοράκια τα “Huginn” και “Muninn” τα οποία ήταν οι βοηθοί του που πετούσαν για να ακούσουν μέσα από τις καμινάδες των σπιτιών ή μιας τρύπας που υπήρχε στην οροφή τους για να πουν έπειτα στον θεό και κύριό τους “Wotan” για τις συμπεριφορές των θνητών.

Η φιγούρα του Κράμπους όμως για κάποιους δεν είναι τυχαία αλλά πιστεύετε πως η λειτουργία της είναι να απογορεύσει και να απομακρύνει τα κακά φαντάσματα και πνεύματα του χειμώνα και ταυτόχρονα να βοηθήσει τους ανθρώπους που αγωνίζονται ενάντια στους φόβους τους.

Άλλοτε παρουσιάζεται σαν κόκκινος διάβολος, με κόκκινη γλώσσα που κρέμεται έξω από το στόμα, άλλοτε σαν ένα τεράστιο τριχωτό τέρας όπως το “Old Bearded” ή το “Wild Man”.

Σε κάποια περιοχή σε ένα νοτιοδυτικό τμήμα των Άλπεων στη Βαυβαρία που λέγεται “Oberstdorf”, παραμένει ζωντανή η παράδοση του “Wilde Mann” ή “Wild Man” και η φιγούρα του μοιάζει με αυτή του Κράμπους, εκτός απο τα κέρατα, με κουδούνια στους γοφούς και σκουριασμένες αλυσίδες που σέρνουν και τρομάζουν μικρούς και μεγάλους ενώ εδώ λειτουργεί χωρίς να είναι ο βοηθός του Αγίου Νικολάου. Βλέπε και : “Klausentreiben”.

Το Κράμπους εμφανίζεται σε κοπάδι των δέκα ή και περισσότερων ατόμων. Μοιάζουν διαβολικές φιγούρες, ιδιαίτερα για τα κέρατα και τις μάσκες που φορούν οι οποίες είναι γνωστές με το όνομα “Larven” και δείχνουν την καλλιτεχνική επιδεξιότητα του χαράκτη που σκαλίζει τη μάσκα. Μία σωστή μάσκα πρέπει να έχει μεγάλα κέρατα ενώ ως επί το πλείστον ο χαράκτης χρησιμοποιεί κέρατα κατσίκας ή δέρμα. Στα μοντέρνα κοστούμια Κράμπους, οι μάσκες αποτελούνται από “Larven” ξύλινες μάσκες, δέρμα από πρόβατα και κέρατα. Η κατασκευή τους είναι χειροποίητη και πολλές φορές φτάνουν και τα 30 κιλά καθώς κάποιες από αυτές μοιάζουν με αρχέτυπα ζώων όπως αρκούδα, λύκος, αετός. Επίσης φοράνε κουδούνες που δένουν στους γοφούς τους για να γίνονται αντιληπτοί με τον θόρυβο που δημιουργούν πολύ πριν ακόμα γίνει αισθητή η παρουσία τους. Κάποια από τα παραπάνω αντικείμενα που φορούν, καθώς και το τρίχωμα προβάτου που έχουν ως πανωφόρι θεωρούνται οικογενειακά κειμήλια. Επίσης φέρουν μαστίγια από φύλλα και κλαδιά σημύδας ή αποξηραμένη ουρά αγελάδας ή αλόγου και μαστιγώνουν τους περαστικούς τη νύχτα αυτή, “Krampusnacht” στο run του Κράμπους που λέγεται “Krampuslauf”. Στις κοινότητες ανταγωνίζονται μεταξύς τους στα δρώμενα του Κράμπους και διοργανώνουν μεγάλες συναντήσεις από διαφορετικές κοινότητες σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης και όχι μόνο , όπως έγινε μία μεγάλη συνάντηση από 150 Κράμπους το έτος 2011 από τρεις χώρες των Άλπεων με σημείο συνάντησης τη Σλοβενία. Το Κράμπους κατά τη διάρκεια του “Krampuslauf” δηλαδή του run, καταδιώκει κάποιες φορές γυναίκες τις οποίες πολλές φορές σηκώνει και τοποθετεί στους ώμους του για να μαστιγώσει μέχρι οι μηροί και οι κνήμες να γίνουν μπλε και όπως φαίνεται υπάρχουν πολλές μαρτυρίες γι αυτό.

Η δημοτικότητα του Κράμπους έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια και συνεχώς αυξάνεται. Βέβαια η δημοτικότητά του αυτή πιθανά να σχετίζεται και με την μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ που εμπλέκεται με το έθιμο αλλά φαίνεται πως το πολύ κρύο του χειμώνα και προφανώς η ίδια η φύση του Κράμπους τον καθιστά ως τον απόλυτα διψασμένο δαίμονα.

Το έθιμο έχει βρει οπαδούς και στην Αμερική που συμμετέχουν σε παρελάσεις και εκθέσεις που δημιουργούνται στις περιοχές τους, αυτή την εποχή, με θέμα το έθιμο του Κράμπους. Για παράδειγμα στο Los Angeles ετοιμάζεται φέτος (2013) το “Krampusfest” και συμμετέχουν πολλοί καλλιτέχνες, ζωγράφοι, μουσικοί, κ.α. Ανάμεσά τους, ίσως ο “υπαίτιος” κατά κάποιο τρόπο, αυτής της αφύπνισης “Tim Burton” εξαιτίας της ταινίας του “Nightmare Before Christmas”. Δεν ξέρουμε τί θα βρούμε να έχει φτιαξει με τα χεράκια του αυτή τη φορά αλλά σίγουρα θα είναι κάτι που θα θέλουμε πολύ να το δούμε.

Όμως και οι γυναίκες παίρνουν μέρος σε αυτή τη γιορτή ντυμένες είτε σαν μάγισσες είτε σαν την Σκανδιναβική θεά της γονιμότητας “Frau Perchta” και χορεύουν γύρω στη πόλη. Όπως και άλλοι ντυμένοι ως δαιμονικά στοιχεία συναντιούνται μαζί με το run και τα κέρατα του Κράμπους με αναμένους πυρσούς στο χέρι όπως γίνεται στο “Salzburgh” της Αυστρίας, τριγυρνώντας σε κεντρικά σημεία της περιοχής.

Κατά τη μακρά περίοδο του χειμώνα οι άνθρωποι πίστευαν πως έκαναν την εμφάνισή τους φαντάσματα και δαιμόνια και η βαθιά πίστη τους στη “Perchten” υπήρξε δεδομένη και σε πολλές περιοχές διαδεδομένη. Πιθανά οι πεποιθήσεις του κόσμου να οφείλεται στις γερμανικές παραδόσεις που βασίζονταν σε μία γυναικεία θεότητα με το όνομα “Frau Perchta”, μία δαιμονική δημιουργός, μισή θεά και μισή άνθρωπος, και κάνει την εμφάνισή της στο τέλος του παλαιού και αρχές του νέου έτους.

Πιθανά η “Frau Perchta”είναι μία πτυχή της θεάς “Freyja” ωστόσο στη βόρεια Γερμανία ταυτιζόταν με την “Frau Holda”, μία καλοπροαίρετη θεότητα που δίδαξε την οικιακή τέχνη στους ανθρώπους αλλά καθόλου αδύναμη αφού την ακολουθούσαν ο στρατός φαντασμάτων του θεού “Wotan”.

Η “Frau Perchta” είχε διάφορες μορφές και ρόλους όπως το έθιμο που λέγεται “Schiachperchten”, δηλαδή σαν άσχημη Perchta που διώχνει τους δαίμονες και τα φαντάσματα και το αντίστοιχο έθιμο “Schönperchten” δηλαδή την όμορφη Perchta όπου είναι η αρμόδια για να φέρει τύχη και πλούτο στους ανθρώπους. Η ουρά της Perchten ειναι σύμβολό της και χρησιμοποιείται για τιμωρία.

Το όνομά της προέρχεται από μία αρχαία γερμανική λέξη που σημαίνει “φωτεινό” ή “ένδοξο” και φημίζεται για την διπλή της φύση, ως βίαιη και ταυτόχρονα παρθενική.

Τον 16ο αι νέοι άνδρες πίσω από τρομαχτικές μάσκες πήγαιναν έξω από τα σπίτια για να διώξουν τα κακά πνεύματα αλλά κατά τον 17ο αι. και 18ο αι. η Καθολική Εκκλησία απαγόρευσε όποια σχέση με το run του Perchten ή “Perchtenlauf” με μικρή επιτυχία όμως. Τον 19ο αι. έγινε και πάλι δημοφιλής και η πομπή με το πανδαιμόνιο της Perchten πέρασε μέσα από τα χωριά

Η Perchta είναι το θηλυκό του Κράμπους και συχνά θα τον συνοδεύσει στο κυνήγι του με τα άτακτα παιδιά. Συνδέεται ιδιαίτερα με τα Θεοφάνεια στις 5 και 6 Ιανουαρίου και ονομάζεται “Perchtentag” δηλαδή “Φωτεινό” ή ημέρα της Perchta και είναι η θεά που αγωνίστηκε μαζί με τους ανθρώπους για την επιστροφή της άνοιξης. Το “Perchtenlauf” δηλαδή το run της Perchten γίνεται με τις ίδιες μάσκες.

Η ιδέα του Κράμπους δεν άρεσε στην Αυστριακή κυβέρνηση και έτσι θέλησε να την πολεμήσει κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου και το 1953 όπως αναφέρει το περιοδικό “Time” έιγινε μία εκστρατεία όπου η κυβέρνηση διένειμε απομιμήσεις καρτών (καρτ ποστάλ) “postcards” έχοντας ως κεντρικό πρόσωπο τον Κράμπους και από κάτω μία δήλωση: “Ο Κράμπους είναι ένας κακός άνθρωπος” ή “Krampus is a bad man” και δεν είναι η μοναδική φορά που οι κυβερνήσεις έχουν προσπαθήσει να απαγορεύσουν, είδατε όμως με τί αποτέλεσμα? Η πληθώρα των καρτών με ευχές που στέλνει ο Κράμπους είναι τεράστια.

Τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον γύρω από τις παραδόσεις και τον παγανισμό και αυτό έχει φανεί και μέσα στη μουσική γενικότερα αλλά και ειδικότερα έχουν υπάρξει δουλειές συγκροτημάτων που σχετίστηκαν ή σχετίζονται με τα έθιμα και τις παραδόσεις της Perchta και του Krampus μουσικά και θεματικά όπως οι “Belborn” το 2005 με τη κυκλοφορία ενός 7'' με το όνομα “Perchta” με τέσσερα τραγούδια.

Από την άλλη οι “Sturmpercht” θεματολογικά και ηχητικά/μουσικά, όπως μπορεί κάποιος να παρατηρήσει και από το δεύτερο συνθετικό του ονόματός τους, σχετίζονται άμεσα με τις παρδόσεις αυτές αλλά και σε πολλά εξώφυλλά τους παρουσιάζουν αντίστοιχο θέμα. Στις συναυλίες τους εμφανίζονται πίσω από τον κόσμο, ντυμένοι με μάσκες, κέρατα και προβιές και διασχίζουν τον κόσμο δημιουργώντας κλίμα έντασης και δέους κάνοντας θορύβους με κουδούνες και κροτάλια κατευθυνόμενοι στη σκηνή όπου αφαιρούν τις μάσκες, αλλά όχι όμως και τα κοστούμια και αρχίζουν τη μουσική.

Για κάποιους όμως είναι ακριβώς αυτό, η στιγμή που θα αδράξουν την ευκαιρία γιατί βλέπουν την ιδέα να τρομάξουν, όχι τα παιδιά και τις γυναίκες όμως αυτή τη φορά, αλλά τις κυβερνήσεις, μέσω της παγανιστικής αναρχίας που προκαλείται λόγω της φύσης αυτού του φεστιβάλ, με δημιουργικούς όμως τρόπους και σκοπούς και να δείξουν πως δεν είναι σκλάβοι όσο και αν το θέλουν αυτό αυτοί που κυβερνούν τους τόπους. Και έτσι καλωσορίζουν τον Κράμπους με τη σειρά τους

Σαν μέρα ή μάλλον νύχτα του Κράμπους "Krampusnacht",  θεωρείται η παραμονή του Αγίου Νικολάου στις 5 Δεκεμβρίου αλλά η εμφάνισή του και γενικότερα επίδρασή του συνεχίζει και  μέσα στις επόμενες μέρες

Παρακάτω δύο βιντεάκια από το youtube που έχω ξεχωρίσει για διαφορετικούς λόγους το καθένα

1. Πρόκειται για μια συγκέντρωση που έλαβε χώρα στο κέντρο του Μονάχου της Γερμανίας το 2012 και έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον λόγω της συμμετοχής διάφορων κοινοτήτων από την Αυστρία το Νότιο Τιρόλο και τη Βαυαρία το 2012 και μπορεί να δει κάποιος μεγαλή ποικιλία απο κοστούμια που σχετίζονται με την παράδοση και τα έθιμα της κάθε περιοχής.

Krampuslauf Perchten München 2012 @ Christkindlmarkt Fussgängerzone

2. Το δεύτερο βίντεο είναι ένα Krampuslauf, που έχει τη μορφή παρέλασης, ίσως η πιο ωραία που έχω δει. Πραγματοποιήθηκε στη πόλη Graz της Αυστρίας το 2010, όπως μπορεί κάποιος να συμπεράνει απο τον τίτλο του βίντεο, μέσα σε μία εορταστική, όμορφη αλλά σκοτεινή ατμόσφαιρα, ενώ έπεφτε χιόνι!!!

Krampuslauf Graz 2010